“Jongens en meisjes, dit is Musab, hij komt bij ons in de
klas. Naast mij stond een vrij stoere jongen. Uitdagend keek hij de klas in,
helemaal niet timide zoals de meeste kinderen die zomaar ergens in een vreemde
klas gedropt worden. Ik wees hem zijn plek aan en gaf hem zijn spullen. De
eerste dag keek Musab vooral rond. Werken deed hij nauwelijks. Dat snapte ik
wel, ook al keek hij stoer en uitdagend, hij moest vast nog wennen aan zijn
klas. Toen we om tegen drieën de klas gingen opruimen kwam Elsje klagen:
’meester, Musab schopt me zomaar. ‘ ’zomaar?’ echode ik. ‘Jij deed niets?’ Els
verzekerde me dat ze echt niets had gedaan. Ze leek oprecht. Ik vond haar ook
geenmeisje wat dit soort dingen zou verzinnen. IK stelde haar gerust en
vertelde dat Ik op Musab zou letten.
De dagen erna regende het klachten over Musab. Hij schopte,
kneep en sloeg uit het niets. Soms zag ik het gebeuren, maar vaker helemaal
niet. Musab werd ook snel drukker. Hij had commentaar op van alles en nog wat,
wilde graag zaken regelen die ik liever zelf regel en wilde ook voor de
kinderen wel bepalen wat zij moesten doen. Het woord control freak in de meest
enge zin van het woord leek op hem van toepassing. Zo te zijn lag de kracht van
Musab in het controleren van zijn omgeving. Hij deed er in ieder geval verwoede
pogingen toe. Omdat Musab een kop groter was dan de meeste kinderen, begon de
situatie toch wel vervelende vormen aan te nemen. Sommige kinderen waren
duidelijk bang voor hem.
Ik besloot met hem te praten, maar helaas had Musab besloten
om dat niet met mij te doen. Hij had geen problemen, hij mij niet nodig, want
hij kon prima op zichzelf passen en de andere kinderen moesten niet zo zeuren;
hij deed immers niets? Welke pedagogische trucjes ik ook probeerde in het
gesprek, ik stuitte op een muur van ‘weet ik niet’ ’hoe moet ik dat weten’ en
stilzwijgen.
Toen Musab weg was naar huis, zat ik nog een tijd lang voor
me uit te staren. Hoe help je een kind dat laat merken niet geholpen te willen
worden?
Eerst maar alle zaken eens op een rijtje gezet dan. Musab
kwam uit Eritrea. Zijn ouders waren gevlucht voor het bewind daar en waren via een
lange tocht door Afrika uiteindelijk met een bootje de Middellandse zee
overgestoken, samen met nog 400 anderen in datzelfde bootje. Onderweg hadden ze
mensen hebben zien doodgaan en hun tocht door Afrika was ook een zware tocht
geweest. Musab was dus weggerukt van vrienden en familie, had geweld meegemaakt
en had zelf ook moeten lijden tijdens de zware tocht. Daarna had het gezin in
een vluchtelingenkamp gezeten, waaruit ze uiteindelijk vertrokken waren, om ten
slotte te eindigen in ter Apel. Daarvandaan hadden ze nog op drie andere
plekken gezeten, voor Musab’s tocht hier eindigde. Voorlopig dan. Al die
onzekerheid…Geen wonder dat je als kind de boel wilt regelen. Elke beetje
houvast is welkom.
Ik besloot Musab om te beginnen een andere plek in de klas
te geven. Achteraan, met mooi overzicht over de groep. Niemand achter hem,
alleen voor hem. Ik zette hem naast Alex, een beer van een jongen, die de
goedheid zelve was. Hopelijk zou zijn kalme gemoed ook uitstralen naar Musab.
Daarnaast gaf Musab de verantwoordelijkheid over een paar taken die in de klas
gedaan moesten worden: mijn oerwoud aan planten beheren en verzorgen en het
uitdelen van de whitebordjes en stiften. Verder paste ik mijn uitleg aan en
vertelde vaker wat er ging komen.
Heel langzaam leek er iets te veranderen in het gedrag van Musab.
De kleine stukjes controle die hij kreeg, leken hem goed te doen. Op de een of
andere manier had Alex ook invloed op hem, Musab sloeg niet of nauwelijks meer
andere kinderen. Zich bemoeien met van alles en nog wat met de bedoeling de
zaken naar zijn hand te zetten deed hij nog wel. Ik besloot er maar eens een
aantal gesprekken in de klas over te houden. ‘ Hoe beslissen wij in deze klas
wat we gaan doen?’ En vooral wat doe je als iemand de baas wil spelen. Uit die
gesprekken kwam uiteindelijk naar voren dat de groep kan helpen. Iemand die
zijn zin wil doordrijven, kan gestopt worden door de rest van de klas: ’Als we
besluiten dat we iets zo en zo doen en iemand wil dat niet, dan kan hij op dat
moment niet meedoen. Natuurlijk is hij meteen welkom als hij volgens de
gemaakte afspraken wil meedoen.’ Het leidde in de weken erna tot een vaak boze
en verbaasde Musab, die merkte dat grote groepen kinderen niet deden wat hij op
dat moment wilde. Op die momenten probeerde ik in de buurt te zijn en praatte
met hem over hoe je met groepen niet altijd precies kan doen wat je zelf wilt.
Op zo’n moment mag je zelf kiezen: je doet niet mee, of je doet mee volgens de
regels van de anderen. Jij bent de baas over jou, dus dat bepaal jij helemaal
zelf. Over dat laatste moest hij hebben nagedacht, want een paar dagen later
kwam hij vertellen dat hij besloten had om toch mee te doen op momenten dat de
klas niet koos voor wat hij wilde. Ik heb bepaald dat dat toch leuker is.
Het verhaal van Musab is niet uniek. Veel getraumatiseerde
kinderen willen de controle hebben. Eigenlijk willen ze de controle terug over
hun leven. Ze hebben zich machteloos gevoeld, bedreigd. Ze konden in die
situaties niets doen, ze zijn immers maar kinderen? Elke stukje controle maakt
dat je je even wat veiliger voelt, maakt dat je precies weet wat er komt.
Uiteraard leidt dat tot botsingen met hun omgeving, maar besef dat die
controledwang voortkomt uit angst.
Help de omgeving zo voorspelbaar mogelijk te maken. Laat
zien wat er komen gaat, vertel wat er komen gaat. Zorg datje als leerkracht
volgbaar bent. Zeg wat je doet en doe wat je zegt.
Geef
verantwoordelijkheid, want verantwoordelijkheid krijgen over iets (hoe klein
ook) betekent dat jij er toe doet, dat jij iets mag bepalen.
Laat de klas helpen. Onderzoek bevestigt het: Steun van de
kinderen in de klas is ontzettend nodig en kan ongelooflijk veel goeds doen. De
invloed van Alex in dit verhaal is niet toevallig. Klasgenoten kunnen helpen.
Kinderen als Musab hebben een lange weg te gaan, niet alleen
letterlijk. Zorg dat je klas een veilige haven is voor ze. De steun van een
kalme, zorgzame volwassene en steun van leeftijdgenoten zal hen in tijd helpen herstellen
van alle ellende die ze hebben meegemaakt.
