Oorlog in Oekraïne: Wat vertel je kinderen? Updated 20-03-2022
Door: Anton Horeweg.
Dit artikel is gebaseerd op het artikel War in Oekraïne[4]
Nu we niet meer om het onderwerp ‘oorlog’ heen kunnen omdat
het oorlog is in Europa en kinderen hier op social media mee in aanraking
komen, is het goed om te bekijken wat we er op school mee ‘moeten.’
Veel kinderen zullen kennis maken met de verschrikkelijke
dingen die een oorlog met zich meebrengt via internet. Op Tiktok, Instagram, facebook,
twitter en alle nieuwssites, al of niet Nederlands, zijn beelden te zien van
doden, gewonden, raketinslagen en bombardementen op woonhuizen.
Bij voorgaande oorlogen, zoals Afghanistan en Syrië, was er
nog het idee dat oorlog in verre landen plaatsvond. Op de kinderen uit
voormalig Joegoslavië na, kennen Europese kinderen en jongeren hier de oorlog
alleen als een fenomeen ver weg.
Voorkom misvattingen
Kinderen hebben, hoe jonger ze zijn, weinig kennis van de
wereld en zullen moeite hebben het nieuws dat ze nu zien, precies te duiden.
Ook kunnen ze veel lastiger afstanden inschatten en het risico inschatten of
het bij hen ook oorlog wordt. Overigens is die kans, hoewel redelijk klein, ook
niet meer ondenkbeeldig. Toch zullen bij kinderen misvatting ontstaan en kan
hun fantasie de zaken erger maken dan ze voor ons nu zijn. Door dit alles
kunnen sommige kinderen behoorlijk angstig worden.
De oorlog is overal te zien
Vergeet niet dat kinderen merken dat de oorlog op dit moment
het nieuws domineert en zelfs corona, waar ze zich ook zorgen over maken heeft
verdrongen. Ook horen ze volwassen praten over deze oorlog en merken ze de
bezorgdheid van iedereen. Wellicht hebben ze Oekraïense en Russische sporters
huilend op tv gezien en zagen ze hun favoriete voetbalclub stelling nemen tegen
de oorlog, net als tienduizenden die tegen de oorlog protesteerden in de grote
steden van de wereld. Ook zijn de eerste vluchtelingen in ons land aangekomen.
Dit alles geeft hun het signaal: het is gevaarlijk aan het worden.
Een klein aantal kinderen heeft bovendien ouders die een
oorlog hebben meegemaakt, denk aan mensen uit Servië, Kroatië, Jemen, Syrië, enz.
De huidige toestand kan bij die mensen extra spanning en bezorgdheid oproepen,
die hun kinderen zullen overnemen.
Wat kun je merken aan kinderen
Uit eerdere oorlogen weten we dat kinderen een grote
verscheidenheid aan reacties kunnen laten zien:
·
Ze willen dicht bij hun ouders en broertjes of
zusjes blijven
·
Ze willen ‘s nachts het licht aan en de slaapkamerdeur
open
·
Heftiger reacties op scheiding van de ouders,
bijvoorbeeld als de school begint
·
Slecht slapen, nachtmerries over oorlog
·
In gedachten veel met de oorlog bezig zijn en
daardoor zich niet goed kunnen concentreren op school
·
Veel vragen hebben ( en stellen) over de oorlog
of de vluchtelingen
·
Veel het nieuws volgen ( wat tot somberheid en
angst kan leiden)
·
Hun zorgen in hun spel verwerken (oorlogje
spelen)
·
Plezier verliezen en/of sneller geïrriteerd
zijn
N Niet goed meedoen met de les, omdat hun hoofd vol met zorgen of 'oud' leed zit.
Gelukkig zijn er ook veel kinderen die ‘nergens last van
hebben.’ Zij gaan gewoon door met hun leven als altijd. Zij hebben ook geen
interventie nodig. Eigenlijk hoef je hen niet lastig te vallen met de oorlog en
vooral je antennes uitsteken en ze in de gaten houden. Voor de kinderen die wel
bezorgd of nieuwsgierig zijn, is het goed wel over de oorlog te praten. En de ‘onbezorgde’
kinderen zitten daar natuurlijk bij. Daarover later meer.
Uitleg die (ontwikkelings) leeftijd adequaat is
Onderschat niet het ‘kleine potjes, grote oren-effect.’ Kinderen
pikken veel op, ook al ze heel jong (5, 6 jaar of zelfs jonger) zijn. Ze
verstaan gesproken taal vaak al beter
dan hun eigen spreekvaardigheid is. Ook zien ze vaak al veel op internet en
televisie. Ze pikken dus veel op, maar hebben daar wel een volwassene bij nodig
die helpt interpreteren. Hun begrip is immers nog beperkt. De uitleg moet dus ‘leeftijdsadequaat’
zijn (waarmee ontwikkelingsleeftijd wordt bedoeld). Kinderen van een jaar of 7 raken uit de fantasiefase. Hun angsten zijn meer gericht op hun eigen omgeving. Ze kunnen bedenken 'Wat als.. (er oorlog komt). Kinderen van ongeveer 9 tot 12 hebben al een ruimere blik op de wereld. Ze ontwikkelen empathie en kunnen zich identificeren met het lot van andere kinderen.
Je zou kunnen bedenken dat je beter niet over de oorlog kunt
praten, maar bedenk dat kinderen er wél overpraten met leeftijdsgenoten (die er
al evenmin een ‘volwassen begrip’ van hebben). Dit kan leiden tot misverstanden
en fantasieën die vooral zorgen voor angst.
Praten
Praten over de oorlog dus, ook op school. Gebruik taal die
bij hun leeftijd past (maar dat doet elke leerkracht). Als je in gesprek gaat,
vraag dan regelmatig kinderen na te vertellen wat er gezegd is. Zo heb je
minder kans dat zaken een eigen leven gaan leiden of volledig verkeerd worden
begrepen.
Gebruik de kaart van Europa of een wereldkaart om te laten
zien waar de oorlog op dit moment plaatsvindt. Leg uit (of laat uitrekenen)
hoeveel kilometer dat bij Nederland en Vlaanderen vandaan is en hoe lang het
duurt om er met een auto te komen.
Laat de kinderen het gesprek starten: ze hebben vast veel
vragen en naar aanleiding daarvan kun jij het gesprek leiden. Als kinderen
willen weten waarom het oorlog is kun je onderstaande tekst gebruiken als
leidraad.
Het volgende stukje is een globale vertaling van een Engelstalig
artikel[1]
Tussen haakjes enige toevoegingen als idee om zaken te vereenvoudigen.
In het grote en machtige land Rusland (aanwijzen op de
kaart), is eer een president (de baas van Rusland), genaamd Poetin. Rusland
heeft een heel groot leger en heel veel meer wapens en soldaten dan het
buurland (land dat naast een ander land ligt, denk aan je eigen buren) Oekraïne.
Poetin vindt dat Oekraïne eigenlijk bij Rusland hoort. In Oekraïne wonen
namelijk ook veel Russen. Hij vindt de regering van Oekraïne ( bazen van Oekraïne)
niet goed genoeg en wil daarom een andere regering.
Hij heeft daarom zijn leger naar Oekraïne gestuurd om de
president daar weg te krijgen en misschien het land bij Rusland te halen. Nu is
het dus oorlog daar. Andere landen zijn bezorgd en bang (net als wij hier in de
klas) dat de oorlog zich zal uitbreiden. Misschien wil Poetin ook wel andere landen
binnenvallen met zijn tanks en soldaten.
Ook de regeringen van andere landen zijn bezorgd en ze
praten veel met elkaar hoe ze Rusland en Poetin kunnen tegenhouden. Op dit
moment zijn er landen die Rusland willen straffen. Dat doen ze door te zorgen
dat de rijke mensen in Rusland en ook Poetin, niet meer bij hun geld kunnen.
Dat noem je een sanctie (straf). Ook mogen andere landen niets meer verkopen
aan Rusland, zodat ze geen geld kunnen verdienen (voor de bovenbouw
handelsembargo). Op deze manier proberen landen duidelijk te maken aan Poetin
dat hij moet stoppen met oorlog voeren. Als hij dat niet doet, spreken ze nog
meer sancties af. Ook laten overal in de wereld gewone mensen en
regeringsleiders op de een of andere manier zien, dat ze Oekraïne steunen (hebben
jullie al gezien hoe?)
Vragen stellen
Je kunt ook zelf vragen stellen
Wijs Oekraïne en Rusland aan op de kaart:
• Wie is Poetin? Wie is Zelensky?
• Wat is er aan de hand in Oekraïne?
• Waarom hebben Oekraïne en Rusland ruzie met elkaar?
• Hoe denken de mensen in Oekraïne over de oorlog denk je? Zouden ze bang of boos zijn? En de mensen in Rusland?
• Hoe voel jij je als je aan de oorlog in Oekraïne denkt? (bang, boos? enz.)?
• Als je iets aan Poetin zou mogen zeggen, wat zou je dan zeggen?
Ga vooral open in gesprek, neem de tijd om alle vragen te
beantwoorden, ook als ze een paar keer gesteld worden, want kinderen gebruiken
die vragen om gerustgesteld te worden en om de zaken goed te begrijpen.
En als kinderen niet willen of kunnen praten?
Het kan helpend zijn om in expressievakken ook aandacht te besteden aan de oorlog. Door tekeningen, toneel, dans of op welke manier kinderen zich ook maar willen uitdrukken, kunnen ze soms dingen 'zeggen' die niet lukken met taal.
Geruststelling
Onze taak voor nu is kinderen gerust te stellen en uit te
leggen dat ze veilig zijn, omdat deze oorlog gelukkig (nog) ver weg is van waar
wij wonen. Het is heel erg voor de Oekraïners, maar wij zijn veilig.
Bent u ook bang?
Dit kan zomaar één van de vragen uit de klas zijn. Als
volwassene die wellicht ook bezorgd is, mag je dat best vertellen, je bent niet
de eerste bezorgde volwassene die ze hebben horen praten over de oorlog. Je
kunt vertellen dat je het heel erg vindt voor de mensen daar, die nu misschien
wel hun huis kwijt zijn, of moeten vluchten. Benadruk dat veel landen en veel
mensen in die landen willen helpen en tegen de oorlog zijn (ook Russen).
Les over Rusland en Oekraïne
Voor oudere leerlingen hebben enthousiaste collega’s al een lespakket ontwikkeld, waarmee je wat dieper in kunt gaan op de situatie zoals die nu is. De Universiteit van Utrecht heeft een lespakket voor het VO en MBO ontwikkeld. Je vindt dat lespakket op de verzamelpagina van de LBBO ( Zie link onder aan artikel).
Media
Houd zelf in de gaten wat er op alle media platforms is te zien over de oorlog. Als je met je klas het Jeugdjournaal kijkt, zul je ook daar berichten tegenkomen. Zo was er een reportage over de kinderen in Oekraïne die les krijgen over wapens. https://youtu.be/vyFF_AY_nzc Sinds de oorlog is uitgebroken komen ze vrijwel elke dag met nieuws uit de Oekraïne.
Door op te hoogte te zijn, kun je
makkelijker inspelen op de misvattingen die (soms snel) kunnen ontstaan. Vraag
elke dag even aan kinderen wat ze
gezien, gehoord of gelezen hebben.
Ik heb vluchteling in de klas
Bedenk dat als je kinderen uit (voormalige) oorlogsgebieden
in de klas hebt, dat deze oorlog een enorme trigger kan zijn.[2]
[3]
Als kinderen zelf gevaarlijke situaties hebben meegemaakt of gezien, kunnen er
nu oude wonden worden opengereten. Wellicht waren de ‘wonden’ nog niet eens
dicht. Verzeker ook hier dat deze kinderen veilig zijn en heb begrip voor het
feit dat door de grote stress die ze nu meemaken, hun gedrag minder handig kan
zijn of dat ze niet goed tot leren kunnen komen.
Ondersteun ze zoveel mogelijk en geef ruimte voor ‘ontlading’
door meer fysieke activiteiten te plannen in de schooldag. Korte onderbrekingen
met spel, dans, drama of zingen, zorgen ervoor dat het lichaam en het brein
zich even kunnen ontdoen van alle spanning. Door het plezier van de activiteit
neemt de spanning ook af.
Vertel kinderen ook dat je er voor ze bent en bij jou terecht kunnen als ze willen praten. Heb er begrip voor als ze in de les wat minder goed opletten, maar ga er niet in mee. 'Sleep' ze weer vriendelijk bij de les. Het is juist fijn als school ook gewoon school is, waar de ellende even ver weg lijkt.
Iets doen
Het kan zijn dat je klas het fijn vindt om echt iets te doen voor de kinderen in Oekraïne of voor de vluchtelingen die deze kant op komen. Bekijk dan met je klas of je bijvoorbeeld in samenspraak met vluchtelingenorganisaties iets kunt doen, of neem contact op met mensen die particuliere initiatieven ontplooien. Ook kun je met je klas geld inzamelen en dat op giro 555 storten.
Samenvattend:
Praat zeker over de oorlog. Kap het niet af met ‘Jij bent te
jong om dat te snappen’ of ‘Dat is voor volwassenen.’ Neem vragen serieus,
beantwoord ze op ontwikkelingsniveau en stel kinderen gerust: vertel dat ze
veilig zijn in ons land, in onze school.
Dit artikel is gebaseerd op het artikel War in Oekraïne[4]
Een kopie is te verkrijgen via meesgroep8@hotmail.com
De Landelijke Beroepsgroep Begeleiders in het Onderwijs (LBBO) heeft tips verzameld die leraren kunnen gebruiken. Zo is er ook een lesplan Oorlog in Oekraïne voor het voortgezet onderwijs. Je vindt ze HIER.
Gratis schoolboeken in het Oekraïens: https://www.noordhoff.nl/oekraine en hier (Door Wolter Noordhoff).
Anton Horeweg,
Leerkracht (MSEN), auteur.
[1] Dyregrov, A. , Raundalen, M. & Yule, W. (2022). War
in Oekraïne- What to tell the children? Klinikk for krisepsychologi,
Bergen.
[2] Horeweg,
A. (2018). De traumasensitieve school. Anders kijken naar gedragsproblemen
in de klas. Tielt: Lannoocampus.
[3] Van
Oudheusden, H. (2018). Teaching refugee children. Apollo books.
[4] Dyregrov,
A. , Raundalen, M. & Yule, W. (2022). War in Oekraïne- What to tell the
children? Klinikk for krisepsychologi, Bergen.