Discriminatie en racisme

 Mustafa loopt op het schoolplein en roept in het voorbijgaan tegen Yi, die uit China komt: ‘Poepchinees!’

Jaap-Jan zegt als hij ruzie heeft met Aleksandr: ‘Rot op naar je eigen land , stomme Oekraïner!’

Sahmet, Kees, Leo en Uhmut gaan samen naar de buurtwinkel. In het tweede gangpad worden ze tegengehouden door de beveiliger. ‘Er mogen geen groepen kinderen binnen. Jij en jij: naar buiten’, zegt de beveiliger, terwijl hij Sahmet en Uhmut bij hun arm pakt.

Racisme en discriminatie gaan over het hebben van vooroordelen over en anders behandelen van mensen met een andere achtergrond qua afkomst, huidskleur, ras, geloof, geslacht, gender, handicap en cultuur. Discriminatie kan veel vormen aannemen: van er steeds op gewezen worden ‘anders te zijn’ en kleine ‘grapjes’ tot pesten en vijandig behandeld worden: uitgescholden, geslagen of buitengesloten. Discriminatie is verboden volgens de Grondwet (Artikel 1 voorkomt en bestrijdt discriminatie).[335] Ook volgens het Kinderrechtenverdrag ( artikel 2) is het verboden.[336]

Racisme gebeurt niet eens altijd bewust, getuige het volgende ‘onschuldige’ gesprek. Kinderen die dit meemaken of zien gebeuren bij anderen, voelen zich onveilig, worden wantrouwend tegenover anderen, en worden overmatig alert op gevaar.[337] Ook hun veerkracht wordt aangetast.[338]

Ik ben met mijn klas in het museum, als één van de kinderen een gesprekje heeft met een andere bezoeker. ‘Waar kom jij vandaan?’ vraagt de vrouw aan Samira. ‘Uit Schiedam , mevrouw,’ zegt Samira. ‘Nee, ik bedoel: waar kom je écht vandaan?’ Ik zie het gezicht van Samira betrekken. Snel loop ik erheen. ‘Samira is een echte Schiedamse, mevrouw’, zeg ik. ‘Ze is geboren in Schiedam-Oost.’

Discriminatie kan negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid en de ontwikkeling van de identiteit van kinderen. Het kan gevoelens van depressie, angst, verminderd zelfvertrouwen, boosheid en stress veroorzaken.[339] Kinderen kunnen ontdaan zijn, zich boos, verdrietig en vernederd voelen en zich dikwijls schamen voor wie ze zijn. Dit kan leiden tot gedragsproblemen.[340 ]

Micro-agressie zijn ‘alledaagse’ opmerkingen, vragen, handelingen die schadelijk zijn omdat ze negatieve stereotypen in stand houden, meestal over gemarginaliseerde groepen.[341] Op het moment zelf lijkt micro agressie misschien klein of onbeduidend, maar ze stapelen zich op en kunnen kinderen het gevoel geven dat ze er niet bij horen. Het is alsof iemand je keer op keer hard en op dezelfde plek in je arm prikt. Eén prik doet misschien niet zo’n pijn. Maar na verloop van tijd raakt die plek gekneusd, en doet elke prik meer pijn dan de vorige.[342] 

Fay: ‘Racisme heeft een grote rol gespeeld in mijn leven. In groep 5 noemden mensen me bijvoorbeeld een poepvlek. Ik voelde me heel eenzaam, buitengesloten en gekwetst.’

Bron: NOS Jeugdjournaal

Zonder steunende omgeving kunnen discriminatie en racisme leiden tot trauma. Het ontneemt kinderen plezier in het leven en vertroebelt hun toekomstperspectief. Soms zijn kinderen er al zo aan gewend, dat ze zelf maar vast het voortouw nemen. Ze beginnen hun identiteit vast te ontkennen.

Leerkracht: ‘Ik ga vast proberen jullie naam goed te leren, jongens en meisjes. Hoe heet jij? ’ Het meisje dat ik aanwijs zegt: ‘Ik heet Hamdaouia, maar zeg maar Hama. Nederlanders kunnen mijn naam toch niet uitspreken.’

Het mag duidelijk zijn dat een leerkracht heel erg zijn best moet doen de namen goed en volledig te leren. Leer de kinderen in je klas de gevolgen van zogenaamd ‘grappige’ opmerkingen[343] en verbied uitspraken als homo, stomme Turk, enzovoort.[344] 

Praat met je klas over het voorkomen van discriminatie, zeker in deze tijden waar een extreem rechtse regering gekozen is. In praktische zin kun je in je school en klas ook veel doen. Zorg voor boeken met niet-westerse hoofdpersonen, zorg voor poppen die alle kleuren hebben en niet alleen op een westers kind lijken. Praat over het Nederlandse en Belgische slavernijverleden en de zaken die zo niet hadden gemoeten. Vier Keti Koti, praat over migratie en leer kinderen over al die verschillende culturen in Nederland en daarbuiten. Lees sprookjes uit alle werelddelen, laat zien dat een Chinees kind net zo slim is als een Nederlands kind of welk kind dan ook. Praat niet alleen over onderdrukking maar ook over de drang naar vrijheid, de muziek, het eten en de architectuur van andere culturen.[348] School kan veel bijdragen aan het voorkomen van racisme en discriminatie. 

Er is sinds begin 2024 een landelijkmeldpunt in het leven geroepen: www.discriminatie.nl.

Auteur:  Anton Horeweg. Dit stuk kom uit De traumasensitieve school 2024.