Over mij

Mijn foto
Ik schrijf en geef lezingen over gedragsproblemen, gedrags- en ontwikkelingsstoornissen vanuit bijna 40 jaar onderwijservaring, een Master SEN studie en veel, véél leeswerk. Ik benader alles vanuit de vraag "Maar wat kan ik er nu mee in de klas?" Beknopte theorie en veel praktische handreikingen die je morgen al kunt toepassen in je klas. Zie ook www.gedragsproblemenindeklas.nl

maandag 26 mei 2025

“Bijna niet te zien"

 


Voor alle kinderen die in stilte schreeuwen

 Anton Horeweg, Leerkracht (MSEN), auteur De traumasensitieve school.

Ik praat veel over ACE’s en trauma. In mijn verhaal komen twee bijzondere kinderen voor, ik heb ze Aleksandr en Fleur genoemd. Zij hebben veel meegemaakt, maar in de klas merk je er niets van. Voor Aleksandr, Fleur, maar ook voor Fatima en Joost en tiendduizenden kinderen als Aleksandr, is deze uitleg. Kinderen als Aleksandr en Fleur vallen je niet op, ondanks het feit dat hun lijf net zo ontregeld is als de kinderen met acting out gedrag. Hun stress is groot en ook zij zijn regelmatig, zo niet voortdurend uit hun Window of tolerance.  Alleen niet aan de bovenkant (hyperarousal), maar aan de onderkant (hypoarousal). Misschien, als je heel goed kijkt, zie je iets[1]:

Zijn lach lijkt iets te strak,

alsof zijn binnenwereld verdween.

Geen blauwe plekken, geen geschreeuw,

geen woorden voor wat is gedaan.

Maar iets aan hoe ze speelt of zwijgt

doet pijn als je durft stil te staan.

Ze lacht soms op commando,

slaat haar ogen neer bij jou.

Hij tekent vreemde dingen,

bouwt een muur van kou.

Het zijn de kinderen in je klas waar je absoluut geen last van hebt. Ze maken geen ruzie, zijn soms heel behulpzaam, soms erg teruggetrokken en soms voortdurend ‘afwezig.’

Als je de Window of Tolerance nog niet zo goed kent, kun je het volgende in gedachte houden: ‘In het raampje’ is alles optimaal, de variaties van stress daarbinnen, kan iemand aan. Aan de bovenkant eruit (hyperarousal) betekent teveel stress om dat nog te kunnen reguleren. Het lijf en brein denken in een gevaarlijke omgeving of situatie te zijn. Aan-de-bovenkant-uit-hun-raampje kinderen vallen je meestal wel op. Aan de onderkant uit je raampje merk je misschien niet op, maar het lijf en brein denken in levensgevaar te zijn en zelfs dood te gaan. ‘State of terror’ wordt het soms ook genoemd. Hoewel je dus niets ziet, is de stress enorm.

Als je bekend bent met de polyvagaaltheorie van Porges is het externaliserende gedrag een reactie van het zenuwstelsel dat sympathische activatie heet (het gaspedaal: fight, flight) en het kind dat onzichtbaar en stil wordt een toestand van dorsale ventrale staat. Ook worden de termen fawn, pleasen en tend-to-be friend gebruikt. Voor de verschillen daartussen kun je op deze termen googelen.

Belangrijk is, dat hoewel we vaak praten over de uitersten en dat ‘op een kind plakken’, een kind alle toestanden kan vertonen, afhankelijk van de situatie. Ook kunnen de toestanden elkaar afwisselen. Een kind dat gewoonlijk hyperarousal vertoont, kan dus ook aan de onderkant van het raampje komen (hypoarousal). Wel is het zo dat er vaak een ‘voorkeursreactie’ is, hoewel voorkeur in dit verband wat raar klinkt, want niemand wil voor zijn plezier ontredderd zijn.

Uit onderzoek blijkt dat kinderen die op jonge leeftijd, - tussen de 0 en 8 jaar- seksueel misbruikt, mishandeld of afgewezen[2] en verwaarloosd worden[3], een overlevingsstrategie hebben die hypo-arousel laat zien.[4] Ze sluiten zich af voor de ellende en komen in een staat van verminderd bewustzijn.[5]  Dat is ook logisch, want ze kunnen niet vluchten van de volwassene en ze kunnen niet vechten. Dan blijft er alleen onuitsprekelijke wanhoop over en sluiten ze zich af. Dit wordt ook wel (gedeeltelijke) dissociatie genoemd. Er is samenhang tussen de aanwezigheid van dissociatieve symptomen bij kinderen en traumatische ervaringen[6],  maar ook traumatiserende medische behandeling.[7]

Als een kind meer stress ondervindt (en getraumatiseerde kinderen ondervinden de hele dag veel stress), wordt het voor het brein lastiger om het arousalniveau goed te variëren. Een angstig kind heeft een brein dat voortdurend in hyperarousal of in hypoarousal is. Er vindt dan telkens een verschuiving plaats van het lerende brein naar het overlevingsbrein. Ze zijn op dat moment zeer gevoelig voor ‘bedreigingen’ van buiten. Dit is een neurobiologisch bepaalde staat van je brein en lichaam. Het is dus niet iets dat je bewust in gang zet of kunt stoppen. Zowel hyper- als hypoarousal beperken merkbaar het vermogen tot focussen.[8]

Terug naar de stille, onzichtbare kinderen waar niemand last van heeft. Ze opmerken zal echt niet altijd lukken, dat is de realiteit. Soms hebben kinderen een hele strategie bedacht om jou om de tuin te leiden.  Het navolgende filmpje maar eens. Dit kind weet precies hoe hij moet ‘acteren’ op school.[9] Want laten zien wat je voelt, of praten over je situatie kan je in levensgevaar brengen

Afbeelding met patroon, plein, Rechthoek, ontwerp

Door AI gegenereerde inhoud is mogelijk onjuist.

 

Toch zijn er een aantal signalen waarop je kunt letten[10]:

· Veranderd gedrag: plotseling stil, agressief of teruggetrokken.

· Regressie: gedrag dat past bij een jongere leeftijd (zoals bedplassen).

· Seksueel getint gedrag of taalgebruik dat niet bij hun leeftijd past.

· Problemen met slapen of nachtmerries.

· Fysieke signalen: pijn bij zitten/lopen, schaamte over het lichaam.

· Afkeer of angst voor bepaalde mensen of plekken.

Vragen die veiligheid kunnen bieden:

 

Wat leerkrachten (of anderen) kunnen doen; Stel open, niet-sturende vragen in een rustige, veilige omgeving. Bijvoorbeeld:

· “Is er iets wat je moeilijk vindt om te vertellen, maar dat je wel zou willen?”

· “Voelt iemand je lichaam aan op een manier die jij niet fijn vindt?”

· “Heb je geheimen die je van iemand moet bewaren, maar die je liever kwijt wilt?”

· “Zijn er momenten waarop je je verdrietig of bang voelt, maar niet weet waarom?”

· “Wie is er voor jou een veilig persoon om mee te praten?”

Als een kind iets deelt, is je reactie cruciaal. Als een kind jou zó vertrouwt dat het iets onthult wat ‘geheim had moeten blijven’ is dat echt een grote stap. En écht moedig.  Geloof het kind, oordeel niet, en neem het serieus. Reageer vooral niet ongelovig met uitspraken als ‘maar jouw vader is zo’n aardige man’, als het kind iets over de vader vertelt. Zeg bijvoorbeeld:

“Wat dapper dat je dit vertelt. Dit is niet jouw schuld. Je bent niet alleen.”

Als je de onuitsprekelijke wanhoop en eenzaamheid van kinderen die misbruikt, mishandeld of verwaarloosd worden, kan voelen, begrijp je dat hun gedrag vaak de enige logische oplossing is om te overleven.  Oók als hun gedrag stil is. In mijn trauma trainingen vertel ik altijd ‘Kijk hoe kinderen kijken.’ Stil zijn is niet erg, maar het kan ook iets verbergen. Een schreeuw om hulp bijvoorbeeld.

Kan een illustratie zijn

Figuur 1Bron: Vicky Bergman, auteur Doorbroken taboes, ervaringsdeskundige en hoopverlener

 



[1] Uit: "Bijna niet te zien” een gedicht voor alle kinderen die in stilte schreeuwen, door Vicky Bergman.

 

[2] Mann, B.J., & Sanders, S. (1994). Child dissociation and the family context. Journal of Abnormal Child Psychology, 22, 373-388.

[3] Brunner, R., Parzer, P., Schuld, V., & Resch, F. (2000). Dissociative symptomatology and traumatogenic factors in adolescent psychiatric patients. Journal of Nervous & Mental Disease, 188, 71-77.

[4] Struik, A. (2013). Diagnostiek en behandeling van dissociatieve stoornissen bij kinderen en adolescenten

Slapende honden? Wakker maken! Tijdschrift voor Kinder- en Jeugdpsychotherapie, nr. 3, 2013.

[5] Hart, O. van der, Nijenhuis, E., & Steele, K. (2006). The haunted self. New York: Norton.

[6] Coons, P.M. (1996). Clinical phenomenology of 25 children and adolescents with dissociative disorders. Child & Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 5, 361-374.

[7] Stolbach, B.C., Mintzer, L.L., Gottlieb, L.J., e.a. (2005). Posttraumatic symptoms in pediatric burn patients. Poster presented at the 21st Annual Meeting of the International Society for Traumatic Stress Studies, Toronto, Ontario, Canada, November 5, 2005.

[8] Bastiaensen, P. (2016). De Kleine Gids- Hechting en trauma: moeilijke zaken makkelijk gelegd (1ste editie). Schulinck.

[10] Bergman, V. (2025). Bijna niet te zien, Facebook, 22 mei 2025.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten