Toxische schaamte

 Toxische schaamte

In de koffer van een getraumatiseerd kind zit vaak ook schaamte. Schaamte gaat dieper dan schuld. Bij schuld heb je iets verkeerds gedaan, bij schaamte ben je verkeerd. Kinderen die op jonge leeftijd trauma(’s) hebben ervaren en daardoor onveilig gehecht zijn, hebben toxische schaamtegevoelens. Dit is het gevolg van een ernstig beschadigd, zo niet vernietigd, zelfbeeld ‘ik ben slecht, ik ben niet de moeite waard, ik ben een fout.’ 22,23 Daardoor worden de emoties hopeloosheid en machte- loosheid getriggerd. Dat is een zeer onplezierig gevoel. Schaamte is de krachtige en pijnlijke emotie die gevoelens van waardeloosheid, onbetamelijkheid, machteloosheid, ongemak en walging over zichzelf combineert.
Schaamte is desastreuzer dan schuld. Bij schuld gaat het om gedrag dat niet deugt; bij schaamte gaat het om het ‘zelf’ dat niet deugt. Daardoor heeft schaamte een diep beschadigend langetermijneffect op het zelfbeeld van het kind. Het kind walgt van zichzelf, terwijl het niet precies weet waarom. Wat deze kinderen daardoor vaak ontwikkelen is ‘een schild tegen schaamte’.24 Het kind reageert met een overreactie aan emoties zoals: ontkenning, kleineren, anderen de schuld geven en woedeaanvallen. Vervolgens verliest de leerling het overzicht, kan niet meer reflecteren en kan niet tot oplossingen komen. De hopeloosheid en machteloosheid, de emoties die door de toxische schaamte worden getriggerd, nemen de regie over.
Het is van belang te onderkennen dat onder die schaamte de vaak onbekende en ongekende woede zit. Leerkrachten die getuige of het mikpunt zijn van de reacties van de leerling, raken vaak zelf ontregeld en verliezen daarmee ook hun reflectievermogen.25 Omdat schaamte gaat over wie je bent en niet over wat je doet, is het moeilijk te beïnvloeden. Wat op lange termijn helpt is het opdoen van positieve ervaringen in relatie met een voorspelbare, betrokken volwassene (bijvoorbeeld de leerkracht).26

Vandaag kwam de achtste druk/oplage van Horeweg, A. (2018). De traumasensitieve school uit. Ik wil alle onderwijscollega's die zich verdiepen in traumasensitief onderwijs bedanken. #onderwijs #traumasensitiefonderwijs #traumasensitieveschool #ace #gedrag Anton Horeweg 👨‍🏫 Uitgeverij LannooCampus

  Noten:
  19(Grietens, 2017)
   20 (Lamers, 2015)
   21 (Hughes, 1998)
   22 (Hughes, 2014)
23 (Golding & Hughes, 2012) 
24 (Golding & Hughes, 2012)
25 (Jong, de, 2014)                     
26 (Coppens e.a., 2021)